Kilometr 420, Cieszyn (cz. 2)

Najciemniejsza noc kontrreformacji na Śląsku Cieszyńskim trwała od 1654 do 1709 roku. W całym księstwie nie było wtedy ani jednego kościoła ewangelickiego. Teoretycznie nabożeństwa mogła odbywać w domach szlachta, jednak bez prawa zapraszania poddanych - zostawały więc potajemne spotkania w leśnych kościołach. 

Kościół Jezusowy góruje nad Cieszynem. Jego wysoka wieża jest znakomicie widoczna zza Olzy

W pierwszych latach XVIII wieku przez naszą część Europy przetoczyła się kolejna straszliwa wojna. Jeszcze raz Rzeczpospolitą zalali Szwedzi; fakt, że w zasadzie wojna była skutkiem planów naszego-nienaszego Augusta II, a także brak poświęconych jej dzieł Matejki i Sienkiewicza sprawiły, że wielka wojna północna jest prawie nieznana Polakom.

Młody król Szwecji, Gotów i Wenedów, Karol XII okazał się być wojskowym geniuszem: rozbił w pył zbudowaną przez Sasa koalicję i zalał Rzeczpospolitą swym wojskiem. Najpierw pozbawił Augusta władzy faktycznie, doprowadzając do marionetkowej elekcji Stanisława Leszczyńskiego, a potem i formalnie. W traktacie altransztadzkim z 1706 roku niepocieszony August II musiał zrzec się polskiej korony (na jakiś czas). Nas bardziej interesuje porozumienie, które w tym samym Altranstädt rok później zawarł zwycięski Karol XII z cesarzem Józefem I. 

Karol XII był władcą luterańskiej Szwecji i opiekunem tej wiary w Europie. W zasadzie do tego tytułu największe prawa miał władca Saksonii, ale pozycja Augusta chwiała się już przed wojną: przecież dla korony polskiej zmienił wiarę na katolicką! Młody zwycięzca wynegocjował z Habsburgiem, by ten zwrócił protestantom ponad setkę kościołów, a także zgodził się na budowę sześciu nowych. Był to dla Józefa akt łaski, a wzniesione wtedy świątynie przeszły do historii właśnie jako kościoły łaski. Jedynym, który do dziś pozostał w rękach ewangelików jest Kościół Jezusowy w Cieszynie. Jest to jednocześnie największa świątynia protestancka w Polsce.

Król Karol XII spogląda na Jana Ewangelistę. Kościół Jezusowy w Cieszynie

Zostawmy Karola XII w spokoju. Chwilę po ugodzie zapędził się na wschód, i tam poniósł klęskę pod Połtawą. Do dzisiaj we wdzięcznej pamięci mają go jednak nie tylko Szwedzi, ale także mieszkańcy Cieszyna. Przy ołtarzu kościoła stoi popiersie króla; w zakrystii wisi jego dużych rozmiarów portret. 

To właśnie na ławce przed Kościołem Jezusowym rozmawiałem z ks. Konikiem. To znakomite miejsce na taką rozmowę: wznoszona od 1709 roku świątynia była przez większość XVIII wieku jedynym kościołem luterańskim na Śląsku Cieszyńskim. To wyjaśnia jej wielkość. W nawie i na wspinających się w górę emporach może się zmieścić ponad pięć tysięcy osób. W końcu co niedziela wędrowali tu wierni z miejscowości odległych nawet o trzydzieści kilometrów! Tu biło serce religijne Śląska Cieszyńskiego. Dopiero w 1781 roku cesarz reformator, Józef II (Czytelnicy mogą kojarzyć jego postać z "Amadeusza" Miloša Forman, w jego rolę wcielił się Jeffrey Jones) zaprowadził w krajach habsburskich ograniczoną tolerancję religijną. Wtedy też ruszyła budowa m.in. kościoła na Bielskim Syjonie.

Za chwilę przekroczę Olzę i znajdę się w Czechach. Ale to nadal będzie Śląsk. Drugi po małopolskim odcinek mojej drogi to właśnie droga przez tę krainę. Brutalnie podzieloną przez wojny i spory: Austrii z Prusami, Polski z Niemcami, Czechosłowacji z Polską. Jestem ciekaw, jak wyraźne będą różnice po różnych stronach granic z 1742, 1919, 1920? Może dotknę też Moraw; zobaczymy.

Na razie będę nadal na Śląsku Cieszyńskim. Ks. Konik opowiadał mi wczoraj o Goleszowie. Przy potężnej cementowni działała orkiestra dęta. Była ona obecna i na świętach katolickich, i luterańskich. Co jednak zrobić, kiedy uroczystości odbywały się równocześnie? Jak się dzielili?

Według instrumentów. Przecież i tak jedni i drudzy znakomicie znali oba porządki.

Za dostęp do komputera bardzo dziękuję hostelowi "3 Bros'" i Bibliotece Miejskiej w Cieszynie.

Nabożeństwa w Kościele Jezusowym są transmitowane przez internet pod adresem: http://www.transmisje.cieszyn.org.pl/