Kilometr 565, Karlova Studánka

Droga przez Śląsk Opawski to droga przez czeskie Ziemie Odzyskane. Na budynkach Opawy niewiele jest tablic upamiętniających urodzonych tu przed laty sławnych Czechów; w kolejnych wsiach stoją przedwojenne pomniki oddające w języku niemieckim hołd poległym na Wielkiej Wojnie - pięknie odrestaurowane, dodajmy. Na jednym z budynków w Bruntalu wypatrzyłem nawet mało czytelną tabliczkę z niemiecką nazwą ulicy. 

Kilometr 480, Hulczyn (Hlučín)

Odra koło Bogumina to granica historyczna w wielu znaczeniach. Tu była przed prawie dwa wieku linia dzieląca Śląsk austriacki od pruskiego; tutaj sięgnęła polska aneksja Zaolzia w 1938 roku. Tutaj też zaczyna się Hlučínsko, albo Śląsk Hulczyński.

Kilometr 466, Bogumin (Bohumín)

Odkąd w poniedziałek przeszedłem Olzę pokonałem już około dziewięćdziesięciu kilometrów. Moja droga wiedzie cały czas przez czeski Śląsk. Dopiero we czwartek udało mi się usiąść do komputera i dokończyć szkicowane po drodze teksty, które teraz ukażą się w krótkich odstępach czasu. Będą trzy, bo z trzech części składają się należące do Republiki Czeskiej ziemie śląskie. Tym razem mniej będzie o Reformacji i religii w ogóle, więcej o trudnej historii pogranicza.

Polskojęzyczna szkoła w Olbrachcicach (Albrechtice) na Śląsku Cieszyńskim

Kilometr 420, Cieszyn (cz. 2)

Najciemniejsza noc kontrreformacji na Śląsku Cieszyńskim trwała od 1654 do 1709 roku. W całym księstwie nie było wtedy ani jednego kościoła ewangelickiego. Teoretycznie nabożeństwa mogła odbywać w domach szlachta, jednak bez prawa zapraszania poddanych - zostawały więc potajemne spotkania w leśnych kościołach. 

Kilometr 420, Cieszyn (cz. 1)

Trzy dni drogi przez północne obrzeża Beskidu Śląskiego były męczące, ale ciekawe i, jak zwykle po wejściu na szczyty - satysfakcjonujące. Wśród porośniętych gęstym lasem grzbietów i dolin odwiedziłem szereg leśnych kościołów, pamiątek trwania ludu cieszyńskiego przy jego wierze. 

Kilometr 360, Bielsko-Biała

Położone na dwóch brzegach rzeki Białej miasto Bielsko-Biała było niegdyś - jak wskazuje już nazwa - dwoma odrębnymi organizmami, leżącymi w dwóch różnych krainach i państwach. Starsze Bielsko to miasto śląskie. Długo rządzili tu Piastowie; od 1327 roku podlegli władcom Czech, a potem austriackich Habsburgów. Od 2. połowy XVI wieku było Bielsko stolicą niewielkiego, feudalnego kraiku w ramach potężnej monarchii habsburskiej, którą nazywamy zazwyczaj po prostu Austrią. Młodsza Biała leży w Małopolsce, była więc miastem od średniowiecza polskim. Tu starodawny, podkarpacki szlak przekraczał trwałą przez stulecia granicę. Choć od rozbiorów oba miasta były austriackie, to w dwóch różnych i różnie traktowanych krajach koronnych; spotkały się w pełni dopiero po odrodzeniu Rzeczypospolitej.

Kilometr 341, Kęty

W drodze przez ostatnie miasta i wsie Małopolski towarzyszy mi pytanie: czy w Polsce to bardziej Reformacja przegrała, czy kontrreformacja wygrała? Brzmi to zdanie nieco absurdalnie, ale spieszę z wyjaśnieniem. Czyje działania bardziej złożyły się na taki wynik? Czy zwolennicy Lutra i Kalwina popełnili jakieś wyraźne błędy, które przełożyły się na ich ostatecznie niepowodzenie? Może katolicyzm wygrał szczęśliwym trafem? Może protestanci zrobili wszystko jak trzeba, a tylko działania Kościoła były lepiej zaplanowane, przygotowane, przeprowadzone? Zaczynam skłaniać się do tej ostatniej hipotezy.

Bazylika Matki Bożej Anielskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej

Kilometr 272, Tyniec

Królewski Kraków od samego początku polskiej państwowości (a może i wcześniej?) obrastał we wspaniałe klasztory. Najbardziej malowniczo położone są siedziby dwóch zakonów kontemplacyjnych, zamykające dawną stolicę od zachodu: Bielany kamedułów i Tyniec benedyktynów. Kiedy dokładnie powstał Tyniec, nie wiemy. Było to w każdym razie w dobie odbudowy państwa pierwszych Piastów po jego kryzysie z lat 30-tych XI wieku. Długosz podaje rok 1044; na pewno zbliżamy się do tynieckiego tysiąclecia.

Kilometr 248, Kraków

Do Krakowa wchodziłem etapami. Najpierw w oddali pojawiły się potężne kominy Nowej Huty, latarnia morska dla tych, których droga pod Wawel biegnie od wschodu (od zachodu odpowiednikiem jest kamedulski erem na Bielanach; co piękniejsze, zostawiam do decyzji Czytelników). Potem był Potok Kościelnicki, który w 1815 roku decyzją Kongresu stał się granicą Królestwa Polskiego i Wolnego Miasta Krakowa, a tym samym, po klęsce nieudanego powstania z 1846 roku - rubieżą, gdzie stykała się władza carów i austriackich cesarzy. Wreszcie granice samego miasta, zaskakująco daleko wysunięte tutaj na wschód.

Kilometr 177, Kazimierza Wielka

Kończąca się droga przez Ponidzie obfitowała w piękne widoki i spotkania. Wśród nich na czoło wysuwa się oczywiście dwugodzinna rozmowa w Muzeum Regionalnym w Pińczowie. Miałem zaszczyt i przyjemność rozmawiać tam z p. dyr. Jerzym Znojkiem, pastorem Sławomirem Barańczykiem z Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej oraz p. Teresą Znojek, pasjonatką lokalnej historii. Rozmawialiśmy o  Reformacji, jej dziełach - na czele ze wspaniałą Biblią, przetłumaczoną w Pińczowie, a wydaną w 1563 roku w Brześciu. 

Kilometr 130, Pińczów

Dzięki pięknej, niezbyt upalnej i umiarkowanie tylko deszczowej (współczuć jednak należy roślinności i rolnikom) pogodzie udało mi się w ostatnich dwóch dniach pokonać dystans planowany roboczo na trzy. Korzystam teraz z chwili czasu na zwiedzanie Pińczowa, kojarzącego mi się z Jerozolimą. Dlaczego? O tym niżej. 

Kilometr 72, Raków

Dawne Sarmackie Ateny, miasto założone jako pomnik tolerancji, a podniesione do swej chwały przez braci polskich z pewną nieśmiałością i lękiem podchodzi do swej przeszłości. Tuż po przejściu granic miasta napotykamy drogowskaz, kierujący nas na Święty Krzyż. Jedźcie tam, nie tutaj, to tylko 23 kilometry. Niby tylko chochlik z życia drogowców, ale symboliczny. Raków raptem przed kilkoma dniami obchodził 450-lecie lokacji. Z programu wynika, że było dość... zwyczajnie. 

Kilometr 34, Klimontów

Nad Klimontowem górują dwie perły sakralnej architektury. Jedną jest potężna kolegiata, której kopuła z wysoką latarnią jest znakomicie widoczna z drogi krajowej numer 9. Teraz dużo większe wrażenie zrobił na mnie kompleks klasztoru oo. dominikanów. Początek XVII wieku to może najbardziej fascynujący okres w dziejach polskiej duchowości i architektury (Kalwaria Zebrzydowska...). Gotycką bryłę - wszak tak budowano przez setki lat, czemu miano nagle porzucić te tradycje? - ozdobiono wysmakowanym, renesansowym detalem i wypełniono barokową, kontrreformacyjną duchowością. To wciąż był czas, gdy walka o rząd dusz w Rzeczypospolitej nie była rozstrzygnięta, a Kościół Rzymski zaprzągł do walki o oblicze wyznaniowe Polski światłe umysły, wielkich architektów i pierwszorzędnych myślicieli. Pomocą służyły wielkie rody fundatorskie - w tym wypadku Ossolińscy.

Kilometr zero, Sandomierz

Kilometr zero. Ponieważ nie mamy pewności, gdzie spotkała się szlachta protestancka Rzeczypospolitej podczas chwalebnego, ekumenicznego (jak byśmy dzisiaj powiedzieli) zjazdu roku 1570, ruszam w drogę spod sandomierskiego Zamku. Ciekawe spotkanie, którego gospodarzem był p. dr hab. Tomisław Giergiel było tak doskonałym źródłem odpowiedzi na moje pytania, jak zachętą i korzystną wróżbą na drogę.

Plus ultra! Do Wittenbergi około 150 mil, albo około 1050 kilometrów podług miary dzisiejszej.

By nie odważyli się podróżować do Wittenbergi

Najjaśniejszy Miłościwy Królu Zygmuncie!

Pięćset przeszło lat minęło, odkąd Wasza Królewska Wysokość wstąpiłeś na tron Bolesławów, Kazimierzów i dziada Twego dostojnego, króla Władysława. Od pięciu stuleci zajmujesz w pamięci naszej miejsce szczególne. Masz naszą wdzięczność jako monarcha mądry i przewidujący, wybitny mecenas sztuki, który tak o polsko-litewskie granice, jak i majestat monarszy potrafił zadbać. Majestat nie tylko swój - lecz całego rodu Jagiellonów, który przecież za Twego długiego i błogosławionej pamięci panowania osiągnął światły szczyt swej chwały, śmiało stąpając po wężach i żmijach. Nie ma już potomków Giedymina, lecz pozostały herby, świątynie, pałace i pamiątki tej Europae Jagellonicae, której byłeś seniorem i głową. 

Przez runy do Czechosłowacji (Osobliwości i kwiatki cz. 15)

Choć demonstracja zainstalowana na rynku w Dolnym Kubinie zalicza się do kuriozalnych, to jednak tematowi należy się poważne wprowadzenie.

Według zbiorowych autorów anglojęzycznej Wikipedii, "nie powstał żaden ruch mający na celu ponowne zjednoczenie Czechosłowacji i żadna partia polityczna nie postuluje tego w swoim programie"¹.

Jeszcze kilka słów o Hlince

W opublikowanym roku temu tekście o mauzoleum ks. Hlinki wspomniałem o stałej ekspozycji poświęconej księdzu-politykowi w Muzeum Liptowskim w Rużomberku. Czas pokazać Czytelnikom tę ekspozycję, jednocześnie zachęcając do odwiedzenia całego muzeum.